به مناسبت هفته پژوهش، دومین نشست علمی آسیب های اجتماعی و فرهنگی حاشیه شهر زاهدان با تاکید بر چالش های هویتی در راستای برنامه های تقاضامحور دانشگاه با همکاری گروه علوم اجتماعی و علوم سیاسی برگزار گردید. در این نشست که در ساعت 9:30 روز چهارشنبه مورخ1402/09/15 در سالن کنفرانس مجتمع فناوری و نوآوری دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار گردید مسئولین و کارشناسانی از دستگاه های اجرایی کشوری و استانی، اساتید و دانشجویان حضور داشتند. در این نشست علمی دکتر باقر کرد معاون عمرانی سابق استانداری سیستان و بلوچستان، خانم خاکی مدیر کل دفتر بانوان و خانواده قوه قضاییه، حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا نجفی، دکتر غلامرضا باغ شیرین، سرپرست مدیریت امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان سیستان و بلوچستان به عنوان مدعو و اساتید دانشگاه دکتر محمدعثمان حسین بر، دکتر عبدالرسول حسنی فر، دکتر الهام شیردل، دکتر مهدی معینی، دکتر مرتضی مسرور و دکتر سعید محمدی صادق حضور داشتند و دبیر جلسه را دکتر محمدرضا حسنی بر عهده داشت.

در این نشست شرکت کنندگان آسیب های اجتماعی و فرهنگی حاشیه شهر زاهدان و یکی از مهمترین این آسیب ها یعنی چالش های هویتی را از ابعاد مختلف مورد بحث و بررسی قرار دادند.  

دکتر باقر کرد معاون عمرانی سابق استانداری سیستان و بلوچستان به ارائه مطالبی پیرامون شناسنامه و تاریخچه آن در استان پرداخت. از نظر دکتر کرد، سیاست های اقتصادی حمایتی و توزیع کوپنی در دهه شصت باعث شد تا حدودی از صدور و تقاضای شناسنامه استقبال شود ولی از نگاه ایشان، اشتراکات قومی و فرهنگی از یک سو و مرزهای جغرافیایی از سوی دیگر در این استان، باعث شد برخی به منظور سهولت در بین مرزها و سهولت در رفت و آمد، نداشتن شناسامه و دو تابعیتی بودن را ترجیح دهند.

دکتر محمدرضا حسنی، دبیر نشست در ادامه با اشاره به اهمیت هویت در زیست جهان انسان و اهمیت آن در بهزیستی روانی، بیان کرد که انسان دارای توانایی خودفهمی است و می تواند خود را در محیط به عنوان یک شیء ببینید به طوری که هرگاه این هویت او با عدم تایید همراه شود و احساس او دانسته های او از خود به زیر سوال رود، بلافاصله متوجه می شود و نسبت به آن واکنش نشان می دهد.

دکتر عبدالرسول حسنی فر با تاکید بر اهمیت موضوع نشست یعنی هویت و چالش های آن، این مفهوم را سیال و چند بعدی توصیف کردند که هنوز در مورد آن تعریف واحدی وجود ندارد به طور نمونه هنوز در مورد اینکه هویت یک امری طبیعی است یا امر فرهنگی و حاصل جامعه تنازع وجود دارد خصوصا در دوره اخیر این مباحث دچار چالش های جدی شده است. مفهوم حاشیه و حاشیه نشینی هم از همین قسم مفاهیم است که معیار و متر مشخصی را نمی توان قائل شد به طوری که که مناطقی که الان جزء حاشیه شهر زاهدان خوانده می شود از مناطق اصیل و قدیمی زاهدان می باشند. در پایان ایشان بر مستندسازی این نشستها و ارسال گزارش ها به دستگاههای اجرایی استان تاکید کردند.

دکتر آهنگر، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی، در دادمه ضمن خیر مقدم به اعضای جلسه، اصحاب جامعه شناسی را به حضور در میدان عمل اجتماعی و کنشگری در عرصه های گوناگون اجتماعی و فرهنگی دعوت کرد.

دکتر حسین بر، در تحلیل هویت نخست به تمایز بین «ما» و «دیگری» پرداخت و در ادامه به رویکردهای کارکردگرایی، تضاد، کنش متقابل نمادین و نظریه مبادله در تبیین هویت و ریشه های آن اشاره کرد.

در ادامه، خانم خاکی مدیر کل دفتر بانوان و خانواده قوه قضاییه، با بیان اینکه مشکلات اجتماعی نسخه قضایی ندارند بر ساماندهی هویت با استفاده از راهکارهای اجتماعی تاکید کردند. از نگاه ایشان، قوانین برآمده از بطن جامعه است و شکل و سنخ پیوندهای اجتماعی تعیین کننده و تعریف کننده قوانین است. خانم خاکی در آخر با اشاره به اهمیت وجود سمن ها و پتانسیل آن در ساماندهی چالش های هویتی در استان، بر تولید ادبیات مربوطه و آشنایی مسئولین تاکید کرد. 

 حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا نجفی معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان سیستان و بلوچستان بر اهمیت هویت و داشتن شناسنامه در پیشگیری از جرم تاکید کرده و اذعان نمود: هر جا گمنامی وجود داشته باشد، ریسک خطر بالاتر است. بنابراین سازماندهی اتباع خارجی و هویت یابی می تواند در وقوع جرایم عامل بازدارنده مهمی محسوب گردد.

دکتر غلامرضا باغ شیرین، سرپرست مدیریت امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان سیستان و بلوچستان، بین مرگ طبیعی و مرگ مدنی تمایز قایل شده و از مقولات اجتماعی مختلف در جامعه سیستان و بلوچستان نام برد از جمله دارای شناسنامه، فاقد شناسنامه، افراد مشمول بند 8 که پدر و مادرشان شناسانامه ندارند ولی خود خواستار شناسنامه اند، مشکوک التابعین، غاصبین شناسنامه، منع خدماتی ها، اتباع خارجی مجاز و غیرقانونی، اتباع خارجی غیرمجاز ... ایشان در ادامه بیان کرد که بین قانون (ممنوعیت حضور اتباع خارجی) و عرف (عدم ممنوعیت حضور اتباع خارجی) تعارض وجود دارد و این منجر به وضعیت آنومی و بی هنجاری می شود. به گفته ایشان، 4 دلار روزانه اتباع خارجی در ایران در قالب یارانه های غیرمستقیم و ... دریافت می کنند.

دکتر مسرور با تاکید بر اینکه موضوع هویت در کشور ایران دارای پیچیدگی­های خاص تاریخی، فرهنگی، قومی، نژادی، مذهبی است که پرداختن به آن را ضروری می­کند بر اهمیت مسئله در استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط خاصی که دارد را نیازمند بررسی دقیق­تر دانست. هویت را می­توان از جنبه­های گوناگون و در سطوح مختلف مورد بررسی قرار داد. به عنوان مثال، سنجش هویت سنتی و مدرن بر پایه عناصر اکتسابی یا انتسابی هویت، تحولات هویت اقشار و گروه­های مردمی و عوامل تأثیرگذار بر این تغییرات، و نیز ظرافت­ها و ویژگی­های هویت در یک جامعه خاص.

در خصوص موضوع بحث جلسه حاضر، توجه به سومین سطح از اهمیت بسزایی برخوردار است. در وهله نخست باید به قانون ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی اشاره کرد که با تأکید و تمرکز بر ازدواج شرعی، راه سوءاستفاده را بر اتباع خارجی باز کرده و خود عاملی برای افزایش ورود غیرقانونی به کشور شده. این عامل به همراه مبحث نسب بردن از پدر موجب شده است که حتی گهگاه مثلاً برای کودکانی که از افغاتستان آمده­اند نیز با این ادعا که مادر ایرانی دارند تقاضای شناسنامه شود. وجود پدیده تابعیت دوگانه باعث تشتت در مسائل حقوقی و قضایی نیز می­شود. چه بسا افراد مجرم، با رساندن خود به مرز و استفاده از تابعیت خارجی خود اقدام به خروج از کشور کرده و موجب آسیب و زیان در ایران شوند. یکی دیگر از مشکلاتی که به نظر می­رسند، گره زدن هویت به شناسنامه است. در حالی که با صدور شناسنامه رسمی و یکسان با اتباع ایرانی، عملاً امکان رصد و بررسی وضعیت اقامت این افراد دشوار می­شود. در حالی که می­توان با راهکارهایی نظیر گد ده رقمی اتباع، به حضور ایشان در ایران رسمیت بخشید و در عین حال تا حدی از آسیب­های وارده جلوگیری کرد.در نهایت بحث غاصبین شناسنامه نیز وجود دارد که به رغم اشراف و احاطه دستگاه­های اجرایی تاکنون اقدامی برای برخورد با این افراد صورت نگرفته است

در پایان جلسه با طرح سوالات از سوی دانشجویان حاضر در جلسه،  پرسش و پاسخ صورت گرفت.